Thứ Hai, 30 tháng 3, 2015

NÉT ĐẸP VỀ GIỖ HỌ

                                               NÉT ĐẸP VỀ GIỖ TỔ


            Mỗi con người sinh ra ai cũng mang trước tên riêng mình là tên một dòng họ : Nguyễn- Hoàng - Đinh - Lê - Lý - Trần- Vương  v v... . Những người mang chung một dòng họ dẫu xa gần đều chung cùng một Tổ tiên ( trừ trường hợp đổi họ ), nhưng theo thời gian , năm tháng trôi qua dân số phát triển ngày càng đông, và do nhiều tác động khác  như biến đổi của  xã hội, do chiến tranh, phân phối sức lao động, lấy vợ, gả chồng ở vùng miền khác vv ... một dòng họ chia ra nhiều nhánh nhỏ và định cư trên mọi miền của đất nước. Dù phân chia từng nhánh của một dòng họ, hình thành các chi nhỏ hơn nhưng vẫn dùng chung tên đệm  Đó là tên đệm Đình, Văn , hay Tiến vv.. ( Còn một dòng họ nhưng lại mang tên đệm khác nhau là Nguyễn Đình, Nguyễn Văn, hay Nguyễn Tiến ... là vấn đề cần tiếp tục tìm hiểu, nhưng chắc chắn mối quan hệ ruột thịt đã xa hơn nhiều đối với những thành viên cùng họ, cùng tên đệm vv    và vấn đề này không thuộc nội dung bài viết ).Các thành viên trong mỗi chi ấy giữ mối quan hệ, tình cảm ruột thịt, cùng dòng máu với nhau trong cuộc sống. Mối liên kết ấy được củng cố bền chặt , lâu dài một măt dựa vào giao lưu thường xuyên hàng ngày, mặt khác nhờ qua ngày giỗ họ, ngoài tế lễ Tổ tiên còn là dịp để anh em nội ngoại gặp gỡ, tìm hiểu, củng cố, là sợi dây vô hình gắn kết các thành viên, đặc biệt đối với những người  sinh sống, làm ăn công tác xa quê hương .
                                                                                                              
          Không phải là người chuyên nghiên cứu về văn hóa, tôi không rành về ngày giỗ họ trên khắp mọi miền đất nước, nhưng quê hương tôi cứ vào dịp đầu năm vào khoảng trung tuần tháng Giêng hay ngày rằm tháng Bảy, tùy theo mỗi dòng họ, dù công tác, làm ăn sinh sống ở đâu khắp mọi miền đất nước, ai cũng náo nức tìm về quê hương nơi chôn rau, cắt rốn, tìm về nhà thờ Tổ để  tham dự ngày giỗ dòng họ của mình. Nét đẹp của người quê hương hòa cùng nét đẹp của dân tộc Việt, đó là sống biết ơn Tổ tiên, nhớ đến cội nguồn đã sinh ra ta và cho ta có mặt tồn tại trên cõi đời này. Dẫu trải qua các chế độ chính trị khác nhau, quan niệm về bình đẳng giới khác nhau nhưng từ xưa tới nay ngày giỗ một dòng họ, còn có mặt nhiều người mang dòng họ khác về tham gia tế Tổ. Những con cháu là phụ nữ dòng họ ấy lấy chồng mang dòng họ khác, lại sinh con cháu về giỗ Tổ,  thường gọi là họ bên ngoại. Đạo lí " Một giọt máu đào hơn ao nước lã " mà chúng ta gắn kết, thương yêu nhau tạo nên sức mạnh không chỉ một nhóm người, một dòng họ  mà là sức mạnh của cả một dân tộc. Sự gắn kết ấy thể hiện rất rõ đối với người sinh sống, đi làm ăn xa quê cha đất Tổ. Đi ra nước ngoài, gặp người Việt dù ở tỉnh, thành phố nào cũng là chung người Việt. Sống ở ngoài tỉnh, người cùng tỉnh là đồng hương. Khác huyện, người cùng huyện cũng quan tâm đến nhau hơn. Ấy thế cho nên, dù sinh sống, công tác làm việc ở đâu, khi biết một người nào đó nghe nói là anh em không kể gần hay xa, dù nội hay ngoại, cũng lần mò tìm đến. Người Việt cũng như người quê hương tôi càng thấm sâu lời dạy bảo của cha ông " Bám anh em xa, mua láng giềng gần " ( Có người bảo là : Bán anh em xa, nhưng tôi không nghĩ thế về đạo lý của dân tọc Việt chúng ta )

          Khác với các ngày giỗ ông, bà, cha mẹ hay người thân đã qua đời của một gia đình,  dù là người trong dòng họ, chủ nhà làm giỗ phải có lời mời, anh em mới đến thắp hương tưởng nhớ người đã khuất, song ngày giỗ họ đã quy định, không ai báo ai, mời ai, mỗi người đều tự thực hiện nghĩa vụ, trách nhiêm, tình cảm của mình với Tổ tiên . Về giỗ họ cũng không chỉ cử người  đại diện mà tất cả các thành viên trong một gia đình, từ ông bà, cha mẹ, con, cháu chắt đều có mặt nếu có điều kiện thuận lợi hay sắp xếp được công việc, thời gian đối với người đi công tác, ở xa quê hương. Lễ dâng lên Tổ tiên được các thành viên chuẩn bị chu đáo theo khả năng mỗi dòng họ nhưng thực hiện theo thủ tục truyền thống cha ông để lại. Mỗi người về tế Tổ đều lấy nghi thức, lòng kính trọng, biết ơn và tình cảm, mối quan hệ ruột thịt làm trọng chứ không quan tâm đến vật chất được hưởng thụ sau khi hạ lễ. Cũng là lẽ đương nhiên bởi số lượng con cháu về tham gia tế Tổ không báo trước, không hạn chế số người tham dự. Việc dự trù lương thưc, thực phẩm phục vụ đời sống sau tế lễ dựa vào kinh nghiệm thực tế của những năm trước mà dự liệu. Để có kinh phí, vật chất  duy trì hoạt động, mỗi dòng họ có những quy định tham gia đóng góp của các gia đình thành viên tùy theo hoàn cảnh và thực tiễn để điều chỉnh phù hợp của dòng họ mình.

          Đứng đầu dòng họ là Tộc trưởng. Để cùng tộc trưởng chăm lo công việc, một số thành viên cao tuổi các chi nhánh, nhóm các gia đình có kinh nghiệm, hiểu biết các thủ tục và có điều kiện về thời gian lập thành Hội đồng tộc trưởng. Hội đồng tộc trưởng thay mặt dòng họ  tham gia các hoạt động như chia sẻ thăm hỏi khi trong dòng họ có người thân qua đời, ốm đau bệnh tật hiểm nghèo, ...  giải quyết công việc của dòng họ giữa hai kỳ giỗ Tổ . Lễ tế Tổ không tổ chức tại nhà Tộc trưởng mà tổ chức tại nhà thờ họ. Mỗi dòng họ có một nhà thờ để hàng năm tổ chức tế lễ Tổ tiên. Người có trách nhiệm chăm sóc nhà thờ họ thường xuyên là  gia đình Tộc trưởng . Quê hương tôi, dạo quanh trong làng , thỉnh thoảng lại thấy một ngôi nhà xây, lợp ngói, mái cong, trên nóc nhà ở giữa là hình tượng mặt trời tỏa sáng, hai bên hình tượng đầu hai con Rồng chầu vào giữa, đấy chính là nhà thờ của một dòng họ. Những thập kỷ gần đây, kinh tế phát triển, nhiều dòng họ xây dựng những nhà thờ khá khang trang, rộng rãi. Kinh phí xây dựng, tu bổ ...  nhà thờ đều do các gia đình trong dòng họ đóng góp. Những gia đình có điều kiện kinh tế ,cung tiến kinh phí hay vật chất làm cho nhà thờ ngày càng khang trang, đáp ứng nguyện vọng hướng về cội nguồn của mỗi con người. Đặc biệt khi đã đi vào tiềm thức việc cung tiến tiền bạc, vất chất là hết sức tự nguyện. Chăm lo cho nhà thờ của dòng họ đầy đủ, khang trang cũng được quan tâm như chăm lo cho gia đình mỗi thành viên

          Ngày giỗ Tổ, ngoài những thủ tục mang tính chất tâm linh, mỗi dòng họ còn thông báo, tưởng niệm các thành viên trong dòng họ đã qua đời, tôn vinh những thành viên cao tuổi được mừng thọ , ghi tên vào danh sách dòng họ các thành viên mới chào đời, giới thiệu truyền thống tốt đẹp, tuyên dương, động viên thành tích con cháu đã làm được trong một năm qua, nhắc nhở mọi thành viên không được làm điều  trái với đạo lí, trái thuần phong mỹ tục mà Tổ tiên đã dày công vun đắp.

           Hoạt động ngày giỗ được thực hiện thường là

          Chiều hôm trước ngày giỗ :

          - Tập trung các thành viên chuẩn bị các công việc phục vụ ngày giỗ chính
như  cơ sở vật chất, chuẩn bị lễ dâng lên Tổ tiên
          - Hội đồng tộc trưởng ( cùng các thành viên có mặt ) thống nhất những nội dung báo cáo  và công việc cần thực hiện trong năm tới trước dòng họ .
          - Tế lễ Trời đất đã phù hộ dòng họ và báo cáo, kính mời các vị Tiên linh về dự lễ ( công việc này tổ chức vào thời gian chuyển giao ngày cũ sang ngày mới vào lúc 0 giờ, song cũng có thể tổ chức sớm hơn, thường là vào 22 giờ để đảm bảo sức khỏe và chăm lo công việc ngày giỗ chính  )
         
          Ngày giỗ chính thức :

          - Các thành viên nội ngoại tập trung về nhà thờ họ.Tiếp tục chuẩn bị lễ dâng lên Tổ tiên và vật chất gặp mặt sau tế lễ.
          - Đi thắp hương tại mộ Tổ
          - Tổ chức tế lễ : Nghi thức tế lễ thực hiện theo phong tục cổ truyền, có trống, chiêng ... phụ họa , con cháu trong dòng họ đứng chung quanh khu vực làm lễ. Sau các thủ tục tễ lễ, con cháu lần lượt vào thắp hương, cầu nguyện.
              - Ôn lại truyền thống dòng họ, nhắc nhở mọi thành viên đạo lý uống nước nhớ nguồn,  trách nhiệm , tình cảm của con cháu với cha ông, Tổ tiên ...
          - Tôn vinh người cao tuổi, người có đóng góp được xã hội, dòng họ ghi nhận, tuyên dương con cháu học tập có nhiều thành tích trong năm học trước. Thông báo hoạt động của dòng họ năm qua, triển khai công việc tiếp theo trong năm tới. Các ý kiến đề xuất của các thành viên.

          - Kết thúc giỗ họ là giao lưu, gặp gỡ trao đổi giữa các thành viên trong bữa cơm sau ngày giỗ.

          Dẫu chưa hiểu thấu ngọn nguồn. Dẫu kiến thức thực tế còn nông cạn, tôi vẫn muốn ghi lại những dòng này tôn vinh nét đẹp truyền thống về giỗ họ, góp phần nhắc nhở trách nhiệm của thế hệ con cháu dù làm gì, ở đâu cũng luôn hướng về cội nguồn, quê cha, đất Tổ.

                                                              Tháng Giêng- Ất Mùi
                                                                  Nguyễn Đình Cử



                                       


                                                                                                     

Thứ Hai, 23 tháng 3, 2015

Cháu Tôi

   Cháu tôi mấy đứa đã lên bà 
   Với chú, vẫn xưng tên Tuyết, Sương, Thảo, Thanh ... như hồi lên bảy, lên ba
   Ngoài năm mươi sao mà vẫn thân thương vậy
   Dẫu bây giờ có đánh đòn các cháu vẫn chẳng cãi tôi đâu ?

   Gia đình mình tình nghĩa thâm sâu
   Âu cũng nhờ cha ông dạy dỗ.
   Dẫu cuộc đời chú lang thang khắp nơi, đây đó
   lòng  vẫn tự hào về những đứa cháu thương yêu .
                   Tháng 3 - 2015


 

Thứ Sáu, 20 tháng 3, 2015

HÌNH ẢNH NGÀY GẶP GỠ

   

      Ngày  7-3-2015 ( 17 - Giêng ) tại thành phố Vinh Nghệ An có cuộc gặp mặt bất ngờ đầy thú vị của cựu học trò với cựu thầy giáo đều trên dưới U 70. Thật xúc động dẫu cuộc gặp hầu như không hề chuẩn bị, không báo trước thành phần gặp mặt. Người nọ biết địa chỉ người kia thì báo tin cho nhau biết và thế là kéo nhau đến. Một số hình ảnh được ghi lại làm kỉ niệm .


         Hàng trước từ trái qua phải : Vợ chồng thầy giáo Phạm Quý Hùng ( U75 ), cựu thầy giáo Vương Đình                                                          Huấn ( Nhà thơ Thạch Quỳ U 75 )

Hàng sau : Trần Quốc Chính- Nguyễn Cử- Hoàng Đình Minh- Trần Hiền- Trần Xuân Thành - Đinh Tư -        Đặng Đình Thảo- Nguyễn Đình Mai- Dương Thiện - Trần Nhung ( trẻ nhất U67 đến U 70 )



Đoàn cựu học trò lớp 10A cấp III Thanh Chương năm 1965-1966 đến thăm thầy Minh ( U85 ), giáo viên                                    môn Địa lý tại nhà riêng khu tập thể Quang Trung, Vinh- Nghện An

Thứ Ba, 17 tháng 3, 2015

CHIỀU SAY

 Cứ ngỡ tìm về bao kỷ niêm
 Ngờ đâu lối cũ phủ rêu đầy
 Người ấy theo chồng xa viễn xứ
 Mình tôi, rượu đắng với chiều say

                    12-3-2015

Chủ Nhật, 15 tháng 3, 2015

        TAU THÀ ĐI XIN TIỀN BỌN BAY MUA RƯỢU UỐNG
                               CHỨ KHÔNG LÀM THẰNG BÁN QUÊ CHA ĐẤT TỔ "

Đó là lời " Ông đồ gàn xứ Nghệ " - Nhà thơ Thạch Quỳ - Thầy giáo dạy Toán Vương Đình Huấn với cánh học trò lớp 10A ( 1963- 1966 ) sau 50 năm gặp lại.
Thầy kể : Chủ tịch Hội nhà Văn VN điện báo ông về Hà Nội nhận giải thưởng văn học ( Tác phẩm của thầy đạt giải ) trị giá đến 200 triệu đồng nhưng kèm một điều kiện : Mang một nắm đất từ quê hương Kim Liên ( Nghệ An )  về Quốc tử giám ( Hà Nội ) - tất nhiên việc làm ấy sẽ " được" quay phim, chụp ảnh.
Thầy đã từ chối việc làm đó và cũng đồng nghĩa bỏ giải thưởng của Hội nhà Văn.
Kể xong, thầy còn thêm câu : Cũng may mà tau sáng suốt.

( Nhà thơ Thạch Quỳ , người ôm bó hoa, thứ 3 từ trái sang phải )


Thứ Bảy, 14 tháng 3, 2015

BẠN TÔI

              17 -18 tuổi chia tay nhau trong  bom đạn của chiến tranh. Được đào tạo dưới các mái trường trong rừng rậm hoặc tân trời Âu. Ra trường  lăn lộn làm việc  trên mọi miền của đất nước . Rồi gia đình, chồng con đeo đẳng .Nghèo. Ngày đêm lo toan kế mưu sinh nuôi các con ăn học rồi dựng vợ, gả chồng. .Tình cờ, hoàn toàn tình cờ một ngày đầu xuân Ất Mùi, họ đã có một cuộc hội ngộ đúng 50 năm sau ngày chia xa ấy giữa thành Vinh của xứ Nghệ quê hương luôn gắn bó trong suốt cuộc đời họ. Gương măt sau nửa thế kỷ vẫn là gương mặt của tuổi học trò ngày ấy :

Trần Thị Hiền  tính tình hiền thục
Nhẹ nhàng, duyên dáng, thật thà
Hoàng Đình Minh nhanh nhẹn thông minh
Cởi mở chân thành cùng bè bạn
Dương Thị Thiện  thân hình cường tráng
Vẫn thân tình cởi mở như xưa
Trần Xuân Thành trò chuyện say sưa
Thi thoảng gắn chuyện mình vào đấy
Đặng Đình Thảo, đời sao vất vả vậy
Tròng trành sóng gió gian truân
Còn tôi  về vườn chỉ đơn thuần
Sáng đạp xe,uống trà lên mạng,
Bạn bè ơi, những tâm hồn trong sáng < br /> Vẫn giành cho nhau dẫu nửa thế kỷ qua rồi



( Trần Thị Hiền và Dương Thiện. Căn cứ lời bài viết xin mọi người tự xác định hình ảnh )