NÉT ĐẸP VỀ GIỖ HỌ

                                               NÉT ĐẸP VỀ GIỖ TỔ

            Mỗi con người sinh ra ai cũng mang trước tên riêng mình là tên một dòng họ : Nguyễn- Hoàng - Đinh - Lê - Lý - Trần- Vương  v v... . Những người mang chung một dòng họ dẫu xa gần đều chung cùng một Tổ tiên ( trừ trường hợp đổi họ ), nhưng theo thời gian , năm tháng trôi qua dân số phát triển ngày càng đông, và do nhiều tác động khác  như biến đổi của  xã hội, do chiến tranh, phân phối sức lao động, lấy vợ, gả chồng ở vùng miền khác vv ... một dòng họ chia ra nhiều nhánh nhỏ và định cư trên mọi miền của đất nước. Dù phân chia từng nhánh của một dòng họ, hình thành các chi nhỏ hơn nhưng vẫn dùng chung tên đệm  Đó là tên đệm Đình, Văn , hay Tiến vv.. ( Còn một dòng họ nhưng lại mang tên đệm khác nhau là Nguyễn Đình, Nguyễn Văn, hay Nguyễn Tiến ... là vấn đề cần tiếp tục tìm hiểu, nhưng chắc chắn mối quan hệ ruột thịt đã xa hơn nhiều đối với những thành viên cùng họ, cùng tên đệm vv    và vấn đề này không thuộc nội dung bài viết ).Các thành viên trong mỗi chi ấy giữ mối quan hệ, tình cảm ruột thịt, cùng dòng máu với nhau trong cuộc sống. Mối liên kết ấy được củng cố bền chặt , lâu dài một măt dựa vào giao lưu thường xuyên hàng ngày, mặt khác nhờ qua ngày giỗ họ, ngoài tế lễ Tổ tiên còn là dịp để anh em nội ngoại gặp gỡ, tìm hiểu, củng cố, là sợi dây vô hình gắn kết các thành viên, đặc biệt đối với những người  sinh sống, làm ăn công tác xa quê hương .

                                                                                                              

          Không phải là người chuyên nghiên cứu về văn hóa, tôi không rành về ngày giỗ họ trên khắp mọi miền đất nước, nhưng quê hương tôi cứ vào dịp đầu năm vào khoảng trung tuần tháng Giêng hay ngày rằm tháng Bảy, tùy theo mỗi dòng họ, dù công tác, làm ăn sinh sống ở đâu khắp mọi miền đất nước, ai cũng náo nức tìm về quê hương nơi chôn rau, cắt rốn, tìm về nhà thờ Tổ để  tham dự ngày giỗ dòng họ của mình. Nét đẹp của người quê hương hòa cùng nét đẹp của dân tộc Việt, đó là sống biết ơn Tổ tiên, nhớ đến cội nguồn đã sinh ra ta và cho ta có mặt tồn tại trên cõi đời này. Dẫu trải qua các chế độ chính trị khác nhau, quan niệm về bình đẳng giới khác nhau nhưng từ xưa tới nay ngày giỗ một dòng họ, còn có mặt nhiều người mang dòng họ khác về tham gia tế Tổ. Những con cháu là phụ nữ dòng họ ấy lấy chồng mang dòng họ khác, lại sinh con cháu về giỗ Tổ,  thường gọi là họ bên ngoại. Đạo lí " Một giọt máu đào hơn ao nước lã " mà chúng ta gắn kết, thương yêu nhau tạo nên sức mạnh không chỉ một nhóm người, một dòng họ  mà là sức mạnh của cả một dân tộc. Sự gắn kết ấy thể hiện rất rõ đối với người sinh sống, đi làm ăn xa quê cha đất Tổ. Đi ra nước ngoài, gặp người Việt dù ở tỉnh, thành phố nào cũng là chung người Việt. Sống ở ngoài tỉnh, người cùng tỉnh là đồng hương. Khác huyện, người cùng huyện cũng quan tâm đến nhau hơn. Ấy thế cho nên, dù sinh sống, công tác làm việc ở đâu, khi biết một người nào đó nghe nói là anh em không kể gần hay xa, dù nội hay ngoại, cũng lần mò tìm đến. Người Việt cũng như người quê hương tôi càng thấm sâu lời dạy bảo của cha ông " Bám anh em xa, mua láng giềng gần " ( Có người bảo là : Bán anh em xa, nhưng tôi không nghĩ thế về đạo lý của dân tọc Việt chúng ta )

          Khác với các ngày giỗ ông, bà, cha mẹ hay người thân đã qua đời của một gia đình,  dù là người trong dòng họ, chủ nhà làm giỗ phải có lời mời, anh em mới đến thắp hương tưởng nhớ người đã khuất, song ngày giỗ họ đã quy định, không ai báo ai, mời ai, mỗi người đều tự thực hiện nghĩa vụ, trách nhiêm, tình cảm của mình với Tổ tiên . Về giỗ họ cũng không chỉ cử người  đại diện mà tất cả các thành viên trong một gia đình, từ ông bà, cha mẹ, con, cháu chắt đều có mặt nếu có điều kiện thuận lợi hay sắp xếp được công việc, thời gian đối với người đi công tác, ở xa quê hương. Lễ dâng lên Tổ tiên được các thành viên chuẩn bị chu đáo theo khả năng mỗi dòng họ nhưng thực hiện theo thủ tục truyền thống cha ông để lại. Mỗi người về tế Tổ đều lấy nghi thức, lòng kính trọng, biết ơn và tình cảm, mối quan hệ ruột thịt làm trọng chứ không quan tâm đến vật chất được hưởng thụ sau khi hạ lễ. Cũng là lẽ đương nhiên bởi số lượng con cháu về tham gia tế Tổ không báo trước, không hạn chế số người tham dự. Việc dự trù lương thưc, thực phẩm phục vụ đời sống sau tế lễ dựa vào kinh nghiệm thực tế của những năm trước mà dự liệu. Để có kinh phí, vật chất  duy trì hoạt động, mỗi dòng họ có những quy định tham gia đóng góp của các gia đình thành viên tùy theo hoàn cảnh và thực tiễn để điều chỉnh phù hợp của dòng họ mình.

          Đứng đầu dòng họ là Tộc trưởng. Để cùng tộc trưởng chăm lo công việc, một số thành viên cao tuổi các chi nhánh, nhóm các gia đình có kinh nghiệm, hiểu biết các thủ tục và có điều kiện về thời gian lập thành Hội đồng tộc trưởng. Hội đồng tộc trưởng thay mặt dòng họ  tham gia các hoạt động như chia sẻ thăm hỏi khi trong dòng họ có người thân qua đời, ốm đau bệnh tật hiểm nghèo, ...  giải quyết công việc của dòng họ giữa hai kỳ giỗ Tổ . Lễ tế Tổ không tổ chức tại nhà Tộc trưởng mà tổ chức tại nhà thờ họ. Mỗi dòng họ có một nhà thờ để hàng năm tổ chức tế lễ Tổ tiên. Người có trách nhiệm chăm sóc nhà thờ họ thường xuyên là  gia đình Tộc trưởng . Quê hương tôi, dạo quanh trong làng , thỉnh thoảng lại thấy một ngôi nhà xây, lợp ngói, mái cong, trên nóc nhà ở giữa là hình tượng mặt trời tỏa sáng, hai bên hình tượng đầu hai con Rồng chầu vào giữa, đấy chính là nhà thờ của một dòng họ. Những thập kỷ gần đây, kinh tế phát triển, nhiều dòng họ xây dựng những nhà thờ khá khang trang, rộng rãi. Kinh phí xây dựng, tu bổ ...  nhà thờ đều do các gia đình trong dòng họ đóng góp. Những gia đình có điều kiện kinh tế ,cung tiến kinh phí hay vật chất làm cho nhà thờ ngày càng khang trang, đáp ứng nguyện vọng hướng về cội nguồn của mỗi con người. Đặc biệt khi đã đi vào tiềm thức việc cung tiến tiền bạc, vất chất là hết sức tự nguyện. Chăm lo cho nhà thờ của dòng họ đầy đủ, khang trang cũng được quan tâm như chăm lo cho gia đình mỗi thành viên

          Ngày giỗ Tổ, ngoài những thủ tục mang tính chất tâm linh, mỗi dòng họ còn thông báo, tưởng niệm các thành viên trong dòng họ đã qua đời, tôn vinh những thành viên cao tuổi được mừng thọ , ghi tên vào danh sách dòng họ các thành viên mới chào đời, giới thiệu truyền thống tốt đẹp, tuyên dương, động viên thành tích con cháu đã làm được trong một năm qua, nhắc nhở mọi thành viên không được làm điều  trái với đạo lí, trái thuần phong mỹ tục mà Tổ tiên đã dày công vun đắp.

           Hoạt động ngày giỗ được thực hiện thường là

          Chiều hôm trước ngày giỗ :

          - Tập trung các thành viên chuẩn bị các công việc phục vụ ngày giỗ chính

như  cơ sở vật chất, chuẩn bị lễ dâng lên Tổ tiên

          - Hội đồng tộc trưởng ( cùng các thành viên có mặt ) thống nhất những nội dung báo cáo  và công việc cần thực hiện trong năm tới trước dòng họ .

          - Tế lễ Trời đất đã phù hộ dòng họ và báo cáo, kính mời các vị Tiên linh về dự lễ ( công việc này tổ chức vào thời gian chuyển giao ngày cũ sang ngày mới vào lúc 0 giờ, song cũng có thể tổ chức sớm hơn, thường là vào 22 giờ để đảm bảo sức khỏe và chăm lo công việc ngày giỗ chính  )

         

          Ngày giỗ chính thức :

          - Các thành viên nội ngoại tập trung về nhà thờ họ.Tiếp tục chuẩn bị lễ dâng lên Tổ tiên và vật chất gặp mặt sau tế lễ.

          - Đi thắp hương tại mộ Tổ

          - Tổ chức tế lễ : Nghi thức tế lễ thực hiện theo phong tục cổ truyền, có trống, chiêng ... phụ họa , con cháu trong dòng họ đứng chung quanh khu vực làm lễ. Sau các thủ tục tễ lễ, con cháu lần lượt vào thắp hương, cầu nguyện.

              - Ôn lại truyền thống dòng họ, nhắc nhở mọi thành viên đạo lý uống nước nhớ nguồn,  trách nhiệm , tình cảm của con cháu với cha ông, Tổ tiên ...

          - Tôn vinh người cao tuổi, người có đóng góp được xã hội, dòng họ ghi nhận, tuyên dương con cháu học tập có nhiều thành tích trong năm học trước. Thông báo hoạt động của dòng họ năm qua, triển khai công việc tiếp theo trong năm tới. Các ý kiến đề xuất của các thành viên.

          - Kết thúc giỗ họ là giao lưu, gặp gỡ trao đổi giữa các thành viên trong bữa cơm sau ngày giỗ.

          Dẫu chưa hiểu thấu ngọn nguồn. Dẫu kiến thức thực tế còn nông cạn, tôi vẫn muốn ghi lại những dòng này tôn vinh nét đẹp truyền thống về giỗ họ, góp phần nhắc nhở trách nhiệm của thế hệ con cháu dù làm gì, ở đâu cũng luôn hướng về cội nguồn, quê cha, đất Tổ.

                                                              Tháng Giêng- Ất Mùi

                                                                  Nguyễn Đình Cử